Kalker, Alçı ve Jipste Görülen Başlıca Hasar Türleri ve Nedenleri

Kalker, alçı ve jips; hem tarihi yapıların hem de modern mekanların estetiğini tamamlayan vazgeçilmez malzemelerdir. Ancak bu malzemler de zaman içinde çeşitli dış etkenlere maruz kalarak bozulmalara uğrayabilir. Malzemenin ömrünü uzatmak ve doğru müdahaleyi yapabilmek için öncelikle hasarın türünü ve nedenini doğru teşhis etmek gerekmektedir. 

Karşılaşılan en yaygın sorunlar:

Bu, her üç malzemede de en sık rastlanan sorundur. Kalker taşında yapının oturması, deprem, aşırı yük veya sıcaklık farkları derin çatlaklara yol açar. Alçı ve jipste ise genellikle yüzeydeki gerilimden, darbeden veya alt zeminin hareket etmesinden kaynaklanan ince, örümcek ağı gibi çatlaklar veya derin ayrılmalar görülür.

Özellikle kalker için ciddi bir sorundur tozuma. Yüzeydeki malzemenin toz haline gelerek dökülmesidir. Başlıca nedeni, malzemenin gözeneklerinde biriken nemin, içerdiği tuzları çözerek yüzeye taşıması ve burada kristalleşerek hacim genişlemesi yapmasıdır. Bu süreç malzemenin iç yapısını parçalar. Alçıda da benzer şekilde nem ve donma-çözülme döngüler tozumaya neden olmaktadır.

Daha çok alçı sıva ve jips yüzeylerde görülen ciddi bir hasardır. Arkadan gelen nem (yükselen zemin nemi, su sızıntısı ve kapiler nem vb.) alçıyı zayıflaır ve yapıştığı zeminden ayırır. Bunun sonunda sıva tabakası kabarır, çatlar ve nihayetinde büyük parçalar halinde dökülmeye başlar.

- Organik lekeler: Küf, yosun, alg, liken, mantar oluşumlarıdır. Nemli ve güneş görmeyen kalker ve alçı yüzeylerde oluşmaya yaygın bir leke, mikroflora oluşumudur.

- Metal oksit lekeleri: Paslanan demir bağlantıların kalker üzerinde bıraktığı kahverengi- kırmızı izlerdir.

- Su ve yağ lekeleri: Dış cephe kalkerinde veya iç mekan alçıpanlarında su sızıntısından kaynaklanan koyu renkli lekelerdir.

Kalkerin gözenekli yapısı, mikroorganizmalar için ideal bir yaşam alanıdır. Yosun, ot ve hatta küçük bitkiler taşın aralarında büyüyerek fiziksel parçalanmaya ve kimyasal ayrışmaya neden olmaktadır.

Özellikle zemin kaplaması olarak kullanılan kalker ve korunmasız alçı süslemelerde görülmektedir. Yoğun insan trafiği, temizleme yöntemleri ve fiziksel sürtünme, yüzeyi aşındırarak yüzeyin orjinal dokusunu ve detaylarını kaybetmesine neden olmaktadır.

Dış cephe kalkerler, havadaki kir ve partiküllerin yağmur suyuyla birleşerek yüzeyde inatçı bir kir tabakası oluşturur. Alçı ve jips yüzeylerde ise sigara dumanı, toz birikimi veya yanlış temizlik ürünleri kalıcı renk değişimine yol açmaktadır.

Bu hasarların birçoğunun temel nedeni neme ve yanlış müdahalelere dayanmaktadır. Alınabilecek en iyi önlem, yapıyı sudan korumak, nefes alabilen doğal malzemelerle onarım yapmak ve temizlik için uygun olmayan kimyasallardan kaçınmaktır.